Fuqarolik jamiyati institutlari — bu davlatdan mustaqil, lekin jamiyat hayotining turli sohalarida faoliyat yurituvchi, fuqarolarning manfaatlarini ifoda etuvchi va himoya qiluvchi tuzilmalar tizimidir. Ular davlat va jamiyat o‘rtasida vositachi sifatida harakat qilib, ijtimoiy barqarorlik, hamkorlik va fuqarolarning faolligini ta’minlaydi. Shu tizimning asosiy bo‘g‘inlarini kasaba uyushmalari, xotin-qizlar tashkilotlari va ijodiy uyushmalar tashkil etadi.

Fuqarolik jamiyati institutlari davlat hokimiyati bilan bir qatorda, ijtimoiy hayotning barqaror rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Ular inson huquqlari, adolat, ijtimoiy faollik va o‘zaro hamkorlik tamoyillariga asoslanadi. O‘zbekiston Respublikasida ham so‘nggi yillarda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida qaralmoqda.

Fuqarolik jamiyatining asosiy institutlariga kasaba uyushmalari, xotin-qizlar tashkilotlari, yoshlar tashkilotlari, faxriylar uyushmalari, ijodiy uyushmalar hamda nogironligi bor shaxslar tashkilotlari kiradi. Ushbu institutlarning har biri alohida sohada faoliyat yuritsa-da, ular bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, yagona maqsad — ijtimoiy adolat, barqarorlik va fuqarolarning faolligini ta’minlashga xizmat qiladi.

Kasaba uyushmalari — bu mehnatkashlarning ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarini himoya qiluvchi jamoat birlashmalaridir. Ular ish joylarida mehnat sharoitlari, ish haqi, xavfsizlik, ijtimoiy kafolatlar va dam olish huquqlarini himoya qiladi. Kasaba uyushmalari nafaqat ish beruvchilar bilan muzokaralarda ishtirok etadi, balki davlat mehnat siyosatini shakllantirishda ham o‘z fikrini bildiradi. Shu orqali ular fuqarolik jamiyatining iqtisodiy asosini mustahkamlashga xizmat qiladi.

O‘zbekiston Respublikasida kasaba uyushmalari Konstitutsiya va “Kasaba uyushmalari to‘g‘risida”gi qonun asosida faoliyat yuritadi. Ularning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 mehnatkashlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish;
 mehnat sharoitlarini yaxshilash va xavfsizlikni ta’minlash;
 ijtimoiy adolat va tenglikni qaror toptirish;
 ijtimoiy sheriklik tamoyili asosida davlat va ish beruvchilar bilan hamkorlik qilish;
 aholining bandligini oshirishga ko‘maklashish.

Kasaba uyushmalari yoshlar va xotin-qizlar tashkilotlari bilan hamkorlikda mehnat bozorida yangi imkoniyatlar yaratadi, nogironligi bor shaxslar uchun qulay ish joylari tashkil etish masalalariga e’tibor qaratadi. Shu jihatdan ular ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda, ijtimoiy mojarolarni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
Xotin-qizlar tashkilotlari esa jamiyatda gender tengligini ta’minlash, ayollarning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotdagi ishtirokini kengaytirish, oilani mustahkamlash, onalik va bolalikni himoya qilish yo‘nalishlarida faoliyat yuritadi. Ular kasaba uyushmalari bilan hamkorlikda ayollar mehnat huquqlarini himoya qiladi, ijodiy uyushmalar bilan esa madaniy-ma’naviy rivojlanish masalalarida hamkorlik o‘rnatadi.

O‘zbekistonda bu yo‘nalishda eng yirik tashkilot — O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi (hozirda “Ayollar kengashi” deb ataladi) hisoblanadi. U ayollar manfaatlarini ifoda etuvchi eng faol fuqarolik jamiyati instituti sifatida quyidagi vazifalarni bajaradi:
 ayollar bandligini ta’minlash, ularning tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash;
 zo‘ravonlikka qarshi kurashish, huquqiy yordam ko‘rsatish;
 siyosiy hayotda ayollar ulushini oshirish;
 oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash;
 yosh qizlarning ta’lim olish huquqlarini himoya qilish.

Xotin-qizlar tashkilotlari ijodiy uyushmalar bilan hamkorlikda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar o‘tkazadi, faxriylar uyushmalari bilan birgalikda avlodlar o‘rtasidagi muloqotni mustahkamlaydi. Shu tarzda ular jamiyatda mehr-oqibat, bag‘rikenglik va tenglik tamoyillarini qaror toptiradi.

Ijodiy uyushmalar (yozuvchilar, rassomlar, bastakorlar, jurnalistlar uyushmalari va boshqalar) esa fuqarolik jamiyatining ma’naviy va madaniy poydevorini mustahkamlaydi. Ular milliy g‘oya, ma’naviyat, ijodiy erkinlik, estetik did va axloqiy qadriyatlarni targ‘ib qiladi. Shu orqali fuqarolarda ijtimoiy ong va mas’uliyat hissini shakllantiradi, bu esa kasaba uyushmalari va xotin-qizlar tashkilotlari faoliyati bilan uyg‘unlashadi.

Ijodiy uyushmalar quyidagi maqsadlarga yo‘naltirilgan:
 milliy madaniyat va ma’naviyatni rivojlantirish;
 ijodkorlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish;
 milliy g‘oya, vatanparvarlik va estetik didni targ‘ib qilish;
 yosh iste’dodlarni qo‘llab-quvvatlash.

Ular yoshlar ittifoqi bilan birgalikda ijodiy tanlovlar o‘tkazadi, xotin-qizlar tashkiloti bilan ayol ijodkorlarni rag‘batlantiradi, faxriylar uyushmasi bilan esa madaniy merosni asrash ishlarini olib boradi.

Faxriylar uyushmalari — bu jamiyat hayotida katta tajriba va xizmatlarga ega bo‘lgan avlod vakillarini birlashtiruvchi institutdir. Ular yoshlar uchun ibrat maktabi bo‘lib xizmat qiladi, ularning tarbiyasida, vatanparvarlik va mehnatsevarlik ruhini singdirishda muhim rol o‘ynaydi. Faxriylar tashkilotlari boshqa fuqarolik institutlari bilan hamkorlikda avlodlar o‘rtasida ma’naviy bog‘liqlikni mustahkamlaydi.

O‘zbekistonda faxriylar uyushmalari ko‘plab yo‘nalishlarda faoliyat yuritadi. Ular:
 keksalar huquqlarini himoya qiladi, ularning ijtimoiy himoyasini kuchaytiradi;
 yoshlar tarbiyasida, vatanparvarlik ruhini singdirishda faol ishtirok etadi;
 xotin-qizlar tashkilotlari bilan birgalikda oilaviy qadriyatlarni targ‘ib etadi;
 madaniy-ma’rifiy tadbirlar orqali ijtimoiy birdamlikni mustahkamlaydi.

Faxriylar tashkilotlari tajriba va ma’naviy yetuklik manbai sifatida jamiyatda katta obro‘ga ega bo‘lib, ular yoshlar tashkilotlari bilan uzviy hamkorlikda ishlaydi.
Yoshlar tashkilotlari esa fuqarolik jamiyatining eng faol va harakatchan qatlami hisoblanadi. Ular yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya qiladi, ularni ijtimoiy hayotga, siyosiy jarayonlarga, tadbirkorlik va innovatsion faoliyatga jalb etadi. Yoshlar tashkilotlari kasaba uyushmalari bilan mehnat sohasida, ijodiy uyushmalar bilan madaniyatda, xotin-qizlar tashkiloti bilan esa gender masalalarida hamkorlik qiladi.

Yoshlar tashkilotlari quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat yuritadi:
 yoshlarning ta’lim olish, ish bilan ta’minlanish, dam olish va sog‘lom turmush kechirish huquqlarini himoya qilish;
 yosh tadbirkorlar va ixtirochilarga ko‘maklashish;
 yoshlar o‘rtasida vatanparvarlik, milliy qadriyatlar va huquqiy madaniyatni rivojlantirish;
 yoshlarni ekstremizm va yot g‘oyalardan asrash.

Yoshlar tashkilotlari kasaba uyushmalari, ijodiy uyushmalar va xotin-qizlar tashkilotlari bilan hamkorlikda turli dasturlarni amalga oshiradi, bu esa fuqarolik jamiyatida avlodlar o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni kuchaytiradi.

Nogironligi bor shaxslar tashkilotlari esa jamiyatning barcha a’zolari uchun teng imkoniyatlarni ta’minlashga qaratilgan. Ular nogiron fuqarolarning ta’lim, mehnat, sog‘liqni saqlash, madaniyat va ijtimoiy hayotdagi ishtirokini kengaytiradi. Ularning faoliyati inson huquqlari, adolat va inklyuzivlik tamoyillarini fuqarolik jamiyati tizimiga chuqur singdiradi.
Ularning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardir:
 ta’lim va kasb-hunar o‘rganishda teng imkoniyatlar yaratish;
 mehnat bozorida ularga qulay sharoit yaratish;
 madaniyat, sport va jamoat ishlarida ishtirokini ta’minlash;
 jamiyatda nogironlikka nisbatan hurmat va insonparvarlik munosabatini shakllantirish.

Nogironligi bor shaxslar tashkilotlari kasaba uyushmalari va yoshlar ittifoqi bilan hamkorlikda inklyuziv dasturlarni amalga oshiradi.

Shunday qilib, fuqarolik jamiyati institutlari o‘zaro chambarchas bog‘liq tizimni tashkil etadi:
 kasaba uyushmalari ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarni himoya qiladi,
 xotin-qizlar tashkilotlari ijtimoiy-adolat va tenglikni ta’minlaydi,
 ijodiy uyushmalar esa ma’naviy-ma’rifiy rivojlanishni ta’minlaydi.

Ularning uyg‘un faoliyati natijasida fuqarolik jamiyati mustahkamlanadi, davlat va xalq o‘rtasida ishonch, hamkorlik va mas’uliyat asosida barqaror ijtimoiy muhit shakllanadi.
Fuqarolik jamiyati institutlari — bu jamiyatning mustahkam poydevori, xalqning o‘z taqdiriga mas’uliyatli yondashuvining ifodasidir. Ularning faoliyati davlat va xalq o‘rtasida o‘zaro ishonchni mustahkamlaydi, ijtimoiy hamjihatlikni kuchaytiradi va adolatli, insonparvar jamiyat qurilishiga xizmat qiladi.

Kasaba uyushmalari, xotin-qizlar tashkilotlari, yoshlar ittifoqi, faxriylar uyushmalari, ijodiy va nogironligi bor shaxslar tashkilotlari — bularning barchasi yagona maqsad yo‘lida, bir-birini to‘ldirgan holda harakat qilmoqda. Ularning uzviy bog‘liqligi natijasida fuqarolik jamiyati rivojlanadi, inson qadriyati yuksaladi va davlat barqaror taraqqiyot sari qadam tashlaydi.