​​​

Фуқаролик жамияти институтлари — бу давлатдан мустақил, лекин жамият ҳаётининг турли соҳаларида фаолият юритувчи, фуқароларнинг манфаатларини ифода этувчи ва ҳимоя қилувчи тузилмалар тизимидир. Улар давлат ва жамият ўртасида воситачи сифатида ҳаракат қилиб, ижтимоий барқарорлик, ҳамкорлик ва фуқароларнинг фаоллигини таъминлайди. Шу тизимнинг асосий бўғинларини касаба уюшмалари, хотин-қизлар ташкилотлари ва ижодий уюшмалар ташкил этади.

Фуқаролик жамияти институтлари давлат ҳокимияти билан бир қаторда, ижтимоий ҳаётнинг барқарор ривожланишида муҳим ўрин тутади. Улар инсон ҳуқуқлари, адолат, ижтимоий фаоллик ва ўзаро ҳамкорлик тамойилларига асосланади. Ўзбекистон Республикасида ҳам сўнгги йилларда фуқаролик жамиятини ривожлантириш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири сифатида қаралмоқда.

Фуқаролик жамиятининг асосий институтларига касаба уюшмалари, хотин-қизлар ташкилотлари, ёшлар ташкилотлари, фахрийлар уюшмалари, ижодий уюшмалар ҳамда ногиронлиги бор шахслар ташкилотлари киради. Ушбу институтларнинг ҳар бири алоҳида соҳада фаолият юритса-да, улар бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиб, ягона мақсад — ижтимоий адолат, барқарорлик ва фуқароларнинг фаоллигини таъминлашга хизмат қилади.

Касаба уюшмалари — бу меҳнаткашларнинг ижтимоий-иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилувчи жамоат бирлашмаларидир. Улар иш жойларида меҳнат шароитлари, иш ҳақи, хавфсизлик, ижтимоий кафолатлар ва дам олиш ҳуқуқларини ҳимоя қилади. Касаба уюшмалари нафақат иш берувчилар билан музокараларда иштирок этади, балки давлат меҳнат сиёсатини шакллантиришда ҳам ўз фикрини билдиради. Шу орқали улар фуқаролик жамиятининг иқтисодий асосини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикасида касаба уюшмалари Конституция ва “Касаба уюшмалари тўғрисида”ги қонун асосида фаолият юритади. Уларнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:
 меҳнаткашларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш;
 меҳнат шароитларини яхшилаш ва хавфсизликни таъминлаш;
 ижтимоий адолат ва тенгликни қарор топтириш;
 ижтимоий шериклик тамойили асосида давлат ва иш берувчилар билан ҳамкорлик қилиш;
 аҳолининг бандлигини оширишга кўмаклашиш.

Касаба уюшмалари ёшлар ва хотин-қизлар ташкилотлари билан ҳамкорликда меҳнат бозорида янги имкониятлар яратади, ногиронлиги бор шахслар учун қулай иш жойлари ташкил этиш масалаларига эътибор қаратади. Шу жиҳатдан улар ижтимоий барқарорликни таъминлашда, ижтимоий можароларни олдини олишда муҳим рол ўйнайди.

Хотин-қизлар ташкилотлари эса жамиятда гендер тенглигини таъминлаш, аёлларнинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳаётдаги иштирокини кенгайтириш, оилани мустаҳкамлаш, оналик ва болаликни ҳимоя қилиш йўналишларида фаолият юритади. Улар касаба уюшмалари билан ҳамкорликда аёллар меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилади, ижодий уюшмалар билан эса маданий-маънавий ривожланиш масалаларида ҳамкорлик ўрнатади.

Ўзбекистонда бу йўналишда энг йирик ташкилот — Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитаси (ҳозирда “Аёллар кенгаши” деб аталади) ҳисобланади. У аёллар манфаатларини ифода этувчи энг фаол фуқаролик жамияти институти сифатида қуйидаги вазифаларни бажаради:
 аёллар бандлигини таъминлаш, уларнинг тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш;
 зўравонликка қарши курашиш, ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш;
 сиёсий ҳаётда аёллар улушини ошириш;
 оилавий қадриятларни мустаҳкамлаш;
 ёш қизларнинг таълим олиш ҳуқуқларини ҳимоя қилиш.

Хотин-қизлар ташкилотлари ижодий уюшмалар билан ҳамкорликда маънавий-маърифий тадбирлар ўтказади, фахрийлар уюшмалари билан биргаликда авлодлар ўртасидаги мулоқотни мустаҳкамлайди. Шу тарзда улар жамиятда меҳр-оқибат, бағрикенглик ва тенглик тамойилларини қарор топтиради.

Ижодий уюшмалар (ёзувчилар, рассомлар, бастакорлар, журналистлар уюшмалари ва бошқалар) эса фуқаролик жамиятининг маънавий ва маданий пойдеворини мустаҳкамлайди. Улар миллий ғоя, маънавият, ижодий эркинлик, эстетик дид ва ахлоқий қадриятларни тарғиб қилади. Шу орқали фуқароларда ижтимоий онг ва масъулият ҳиссини шакллантиради, бу эса касаба уюшмалари ва хотин-қизлар ташкилотлари фаолияти билан уйғунлашади.

Ижодий уюшмалар қуйидаги мақсадларга йўналтирилган:
 миллий маданият ва маънавиятни ривожлантириш;
 ижодкорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш;
 миллий ғоя, ватанпарварлик ва эстетик дидни тарғиб қилиш;
 ёш истеъдодларни қўллаб-қувватлаш.

Улар ёшлар иттифоқи билан биргаликда ижодий танловлар ўтказади, хотин-қизлар ташкилоти билан аёл ижодкорларни рағбатлантиради, фахрийлар уюшмаси билан эса маданий меросни асраш ишларини олиб боради.

Фахрийлар уюшмалари — бу жамият ҳаётида катта тажриба ва хизматларга эга бўлган авлод вакилларини бирлаштирувчи институтдир. Улар ёшлар учун ибрат мактаби бўлиб хизмат қилади, уларнинг тарбиясида, ватанпарварлик ва меҳнатсеварлик руҳини сингдиришда муҳим рол ўйнайди. Фахрийлар ташкилотлари бошқа фуқаролик институтлари билан ҳамкорликда авлодлар ўртасида маънавий боғлиқликни мустаҳкамлайди.

Ўзбекистонда фахрийлар уюшмалари кўплаб йўналишларда фаолият юритади. Улар:
 кексалар ҳуқуқларини ҳимоя қилади, уларнинг ижтимоий ҳимоясини кучайтиради;
 ёшлар тарбиясида, ватанпарварлик руҳини сингдиришда фаол иштирок этади;
 хотин-қизлар ташкилотлари билан биргаликда оилавий қадриятларни тарғиб этади;
 маданий-маърифий тадбирлар орқали ижтимоий бирдамликни мустаҳкамлайди.

Фахрийлар ташкилотлари тажриба ва маънавий етуклик манбаи сифатида жамиятда катта обрўга эга бўлиб, улар ёшлар ташкилотлари билан узвий ҳамкорликда ишлайди.

Ёшлар ташкилотлари эса фуқаролик жамиятининг энг фаол ва ҳаракатчан қатлами ҳисобланади. Улар ёшларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилади, уларни ижтимоий ҳаётга, сиёсий жараёнларга, тадбиркорлик ва инновацион фаолиятга жалб этади. Ёшлар ташкилотлари касаба уюшмалари билан меҳнат соҳасида, ижодий уюшмалар билан маданиятда, хотин-қизлар ташкилоти билан эса гендер масалаларида ҳамкорлик қилади.

Ёшлар ташкилотлари қуйидаги йўналишларда фаолият юритади:
 ёшларнинг таълим олиш, иш билан таъминланиш, дам олиш ва соғлом турмуш кечириш ҳуқуқларини ҳимоя қилиш;
 ёш тадбиркорлар ва ихтирочиларга кўмаклашиш;
 ёшлар ўртасида ватанпарварлик, миллий қадриятлар ва ҳуқуқий маданиятни ривожлантириш;
 ёшларни экстремизм ва ёт ғоялардан асраш.

Ёшлар ташкилотлари касаба уюшмалари, ижодий уюшмалар ва хотин-қизлар ташкилотлари билан ҳамкорликда турли дастурларни амалга оширади, бу эса фуқаролик жамиятида авлодлар ўртасидаги узвий боғлиқликни кучайтиради.

Ногиронлиги бор шахслар ташкилотлари эса жамиятнинг барча аъзолари учун тенг имкониятларни таъминлашга қаратилган. Улар ногирон фуқароларнинг таълим, меҳнат, соғлиқни сақлаш, маданият ва ижтимоий ҳаётдаги иштирокини кенгайтиради. Уларнинг фаолияти инсон ҳуқуқлари, адолат ва инклюзивлик тамойилларини фуқаролик жамияти тизимига чуқур сингдиради.
Уларнинг асосий йўналишлари қуйидагилардир:
 таълим ва касб-ҳунар ўрганишда тенг имкониятлар яратиш;
 меҳнат бозорида уларга қулай шароит яратиш;
 маданият, спорт ва жамоат ишларида иштирокини таъминлаш;
 жамиятда ногиронликка нисбатан ҳурмат ва инсонпарварлик муносабатини шакллантириш.

Ногиронлиги бор шахслар ташкилотлари касаба уюшмалари ва ёшлар иттифоқи билан ҳамкорликда инклюзив дастурларни амалга оширади.

Шундай қилиб, фуқаролик жамияти институтлари ўзаро чамбарчас боғлиқ тизимни ташкил этади:
 касаба уюшмалари ижтимоий-иқтисодий манфаатларни ҳимоя қилади,
 хотин-қизлар ташкилотлари ижтимоий-адолат ва тенгликни таъминлайди,
 ижодий уюшмалар эса маънавий-маърифий ривожланишни таъминлайди.

Уларнинг уйғун фаолияти натижасида фуқаролик жамияти мустаҳкамланади, давлат ва халқ ўртасида ишонч, ҳамкорлик ва масъулият асосида барқарор ижтимоий муҳит шаклланади.

Фуқаролик жамияти институтлари — бу жамиятнинг мустаҳкам пойдевори, халқнинг ўз тақдирига масъулиятли ёндашувининг ифодасидир. Уларнинг фаолияти давлат ва халқ ўртасида ўзаро ишончни мустаҳкамлайди, ижтимоий ҳамжиҳатликни кучайтиради ва адолатли, инсонпарвар жамият қурилишига хизмат қилади.

Касаба уюшмалари, хотин-қизлар ташкилотлари, ёшлар иттифоқи, фахрийлар уюшмалари, ижодий ва ногиронлиги бор шахслар ташкилотлари — буларнинг барчаси ягона мақсад йўлида, бир-бирини тўлдирган ҳолда ҳаракат қилмоқда. Уларнинг узвий боғлиқлиги натижасида фуқаролик жамияти ривожланади, инсон қадрияти юксалади ва давлат барқарор тараққиёт сари қадам ташлайди.